Vanavond 4 mei herdenken we allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.
‘Verzet’
Verzet staat in 2018 centraal in herdenkingen, vieringen, musea en educatie. Het gaat daarbij om verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog en ook de inspiratie die het ons nu nog biedt. 2018 is het Jaar van Verzet.
“Wat zou jij doen?” – is wellicht de meest gestelde vraag die leerlingen na een les over onderdrukking en verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog gesteld krijgen. We zullen het onszelf ongetwijfeld ook wel eens afvragen: wat zou ik onder die omstandigheden doen?
Verzet is geen simpele keuze
Vanuit het heden bezien, lijkt het allemaal zo logisch, verantwoord en spannend: er is een vijand, je ziet hoe onrechtvaardig de wereld is geworden en je komt in verzet, waarbij aan het eind van het verhaal het recht zegeviert. Dat is het beeld van verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, zoals het is overgeleverd in talloze verhalen. Maar de werkelijkheid was vaak minder simpel en spectaculair.
Om te beginnen maakten mensen verstrekkende beslissingen zonder de gevolgen te kennen: zeker de eerste jaren was het onduidelijk of de Duitsers en Japanners de oorlog zouden winnen of verliezen.
Wie besloot een onderduiker te huisvesten, een illegale krant te beginnen of in het gewapend verzet te gaan, deed dat met het oog op een ongewisse toekomst.
De motieven om in verzet te komen waren divers. Van een betrekkelijk klein incident, op straat, op het werk, in de winkel, tot een laatste uitweg om te kunnen overleven. Het besef van verantwoordelijkheid voor de mensen om hen heen zette mensen aan tot actie.
Verantwoordelijkheid nemen voor de ander
Het besef van verantwoordelijkheid voor de ander – dat is waar een discussie over de actuele betekenis van het verzet mee zou kunnen beginnen. Wat zou ik doen wanneer er een beroep op mij wordt gedaan, wanneer ik zie dat de waardigheid van de ander in het geding is?
En hoe ver strekt mijn verantwoordelijkheid, welke middelen zijn gerechtvaardigd, welke gevolgen, voor mijzelf en voor anderen, vind ik aanvaardbaar? En hoe kies ik een kant als mijn eigen toekomst onzeker is?
Op onze zoektocht naar antwoorden kan de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog ons helpen, juist omdat die oorlog, met al zijn verschrikkingen, in zo veel opzichten nog dicht bij ons staat.
Een bezoek aan een museum, het bijwonen van een herdenking of het lezen van een boek kan het beginpunt van zo’n zoektocht vormen, maar is niet voldoende.
Waar het om draait is na te denken over de wereld van toen én de wereld van nu, en dan over te gaan tot zelfonderzoek, met als belangrijkste vraag: in hoeverre sta ik werkelijk open voor het beroep dat de ander op mij doet?
Vrijheid
Bepaalde gebeurtenissen uit het verleden mogen zich niet herhalen in de toekomst. Want we mogen nooit vergeten dat in de 2e wereld oorlog miljoenen mensen zijn vermoord in een concentratie- of vernietigingskamp.
Dit moet nooit kunnen gebeuren. Toen niet, nu niet. Daarom kunnen de rechten van de mens niet verouderd zijn. Ze zijn universeel. Ze gelden voor iedereen en altijd. Het zijn onze morele kernwaarden. Het enige dat wellicht in de wereld is veranderd, is dat onze herinneringen aan deze historische les beginnen te vervagen.
Daarom moeten we steeds opnieuw nadenken over de wijze waarop de vrijheid zo goed mogelijk beschermd is. Elk jaar weer. Elke dag weer. Het behoud van onze vrijheid ligt in het afwijzen van haat en in een rotsvaste toewijding aan de inclusieve principes van onze democratische rechtsstaat.
Als de vrijheid op de proef wordt gesteld moeten wij in verzet komen en de vrijheid nog steviger omarmen.
Afsluitend
Vanavond herdenken wij met het thema verzet. Verzet wat tijdens de 2e Wereld Oorlog zo nodig was.
Maar is het thema verzet nu nog wel actueel? Je zou denken van niet. Sinds de 2e Wereld Oorlog is onze welvaart enorm toegenomen. Hier in Nederland heeft iedereen een telefoon, TV, koelkast enzovoort. Ook zijn hier onze vrijheden goed geregeld en kennen wij inspraak van onze inwoners en democratie. Wij hebben het goed.
Dus, is verzet dan nog wel nodig?
Mijn antwoord is een duidelijk ja. Door onze toegenomen welvaart sluimert het gevaar van consumptie, eigen belang en onverschilligheid. Daarmee wordt het omzien naar elkaar en verantwoording nemen voor elkaar als maar naar de achtergrond gedrongen. Daarmee wordt ongemerkt onze vrijheid onder druk gezet.
Vrijheid staat of valt bij de ruimte die we elkaar bieden. En als die ruimte en respect onder druk komen te staan of zelfs helemaal verdwijnen, dan moeten wij in verzet komen. Verzet in de vorm van mee doen in de maatschappij, omzien naar je buren, gebruik maken van je democratische rechten.
Verzet je tegen onverschilligheid ter wille van je vrijheid.
R.J. Westerhoff-Dijkinga,
Avondvoorzitter 4 mei commissie Briltil-Noordhorn-Zuidhorn