Bijdrage GroenLinks Zuidhorn over de plannen voor Herindeling, april 2015
In de afgelopen weken blijkt op verschillende bijeenkomsten, bijdragen en publicaties dat vele politici, bestuurders en hun directe gevolg een vrij onbekende variant van de koorts hebben gekregen, waar de griepprik van dit najaar niet tegen op kan. Het is de herindelingskoorts.
Mijn fractie geeft er tégen deze tijdsgeest in toch de voorkeur aan om rationeel en nuchter te blijven kijken naar de discussie over de bestuurlijke uitdagingen en schaalvergroting. Tegelijkertijd zien wij dat er grote en groeiende maatschappelijke vraagstukken zijn die dringender om oplossingen vragen dan deze jaren tijd- en energieslurpende en dus geld kostende discussies over gemeentelijke herindeling. Die vraagstukken zijn in onze opvatting: de betrokkenheid bij de democratie, armoede, de lokale economie, jeugdwerkloosheid, klimaatverandering, het sociaal domein, integratie en kwaliteit van het onderwijs.
Vanavond wordt ons gevraagd een reactie te geven op de rapportage van de Stuurgroep Samenwerking Westerkwartier in haar brief van 5 maart 2015.
Naar ons oordeel is het een keurige en zakelijke brief, waarin op een goede en evenwichtige wijze verantwoording wordt afgelegd over het werk van de Stuurgroep en de aan haar meegegeven opdrachten.
We gaan de rapportage over de opdrachten in samenvatting na:
1.De financiële analyse. Wat mogelijk is in redelijkheid, ligt nu op tafel. Duidelijk is geworden dat de herindeling de inwoners van Zuidhorn geld kost: de lasten gaan omhoog. De avond van CDA, GroenLinks en D66 op 31 maart 2015 leert dat er nog veel onduidelijk is, maar dat verder extern onderzoek waarschijnlijk weinig nieuws oplevert. Volledige openheid tussen de partners en bij elkaar kijken hoe de peren appels worden en omgekeerd zijn de beste oplossingen voor een verdere vergelijking. GroenLinks gaat ervan uit dat er geen “lijken” in de kast zitten. Tegelijkertijd gaan we ervanuit dat de Stuurgroep deze onverwijld meldt aan de raden, als die alsnog vermoed worden.
2.Noordenveld: sneu voor Noordenveld en ook Leek dat Noordenveld niet mee wil en mag doen. Vanuit het denken van de voorstanders van herindeling is het rationeel niet te verklaren, dat niet steviger wordt vastgehouden aan de as Leek-Noordenveld voor het Westerkwartier. Dat zou ook beter zijn voor het Westerkwartier.
3.Winsum en de Marne: een mogelijke mislukking van de G7 zouden deze gemeenten nog weer aantrekkelijke en natuurlijke partners van het Westerkwartier maken: er zitten veel overeenkomsten tussen deze gemeenten en die van het Westerkwartier.
4.Middag-Humsterland: GroenLinks houdt natuurlijk vast aan de uitspraak van de raad dat de nu gescheiden delen van Middag-Humsterland samengevoegd moeten worden. We zien ook géén enkel argument om af te wijken van het Bestuursakkoord van CDA, CU en GroenLinks in Zuidhorn, op grond waarvan een referendum over het Middag-Humsterland dient plaats te vinden.
De Stuurgroep concludeert in de ogen van de fractie van GroenLinks terecht dat een tweetal raadsopdrachten nog uitgevoerd moet worden: die voor Noordenveld en het Middag-Humsterland.Daarnaast is er nog geen duidelijkheid over een betere taakverdeling tussen gemeenten-provincie-rijk. Voor zo ver binnen haar macht ligt, zegt de Stuurgroep dit belangrijke thema aan de orde te stellen.
Bij de rapportage over de “overige ontwikkelingen” in de brief van de Stuurgroep wordt duidelijk dat de nieuwe gemeente veel minder inkomsten uit de algemene uitkering krijgt.
“Vele politici zeiden tot voor kort: “De herindeling mag de inwoners geen euro extra kosten.”
Uit de rapportage van de Stuurgroep Samenwerking Westerkwartier wordt nu duidelijk dat de beoogde nieuwe gemeente € 1,2 miljoen minder aan inkomsten krijgt.
Bovendien valt de recente herziening van het gemeentefonds vooral in het voordeel van kleinere gemeenten uit. Deze zal dus voor een grote gemeente veel minder worden. Bij elkaar gaat het dan naar schatting om zo’n €300.000 tot €500.000 per jaar. Opgeteld is dat ongeveer € 1,5 tot € 1,7 miljoen.
Dat kost een gemiddeld huishouden in het Westerkwartier al minimaal per jaar zo’n €55,= aan extra lasten. Dat is natuurlijk vooral niet goed voor de koopkracht van de mensen met een smalle beurs en de middeninkomens.
Daar bovenop zijn er nog de eenmalige kosten van de herindeling: een nieuw gemeentehuis -reken maar dat dat ervan komt-, het integreren van computersystemen en dergelijke. De nieuwe gemeente kan alleen tijdelijk voor een deel van deze eenmalige kosten een bijdrage krijgen van het rijk. De praktijk elders leert dat de heringedeelde gemeenten ontevreden zijn over deze tijdelijke bijdrage. Zij bleken zelf veel meer herindelingskosten te maken dan het rijk berekent. Het bedrag dat het Rijk tijdelijk verstrekt, valt vaak veel lager uit. Ook dat verschil zal de nieuwe gemeente dan zelf moeten opvangen.
GroenLinks vindt dat niet verantwoord, omdat dit ten koste gaat van de oplossing van de urgente maatschappelijke problemen en de koopkracht in het Westerkwartier.
De rapportage over de samenwerkingsbureaus kunnen voorstanders van herindeling met tevredenheid lezen: de herindeling lijkt straks immers een fluitje van een cent. Mijn fractie heeft deze passages goed gelezen: ze zijn voor ons een mooi en waterdicht bewijs dat je óók zònder herindeling goed kunt samenwerken. Wij worden er door gesterkt dat een -al dan niet gedeeltelijke- ambtelijke fusie voor jaren een goed antwoord is op mogelijke uitdagingen. Ook het eerder door ons bepleite Drechtstedenmodel biedt een goede en democratisch gecontroleerde oplossing.
Intussen wordt door de voorstanders van herindeling zeer nerveus gedaan. Men beticht elkaar bij voorkeur via de media en nieuwjaarsbijeenkomsten van tijdrekken en onvoldoende openheid. Dit gedrag getuigt niet van veel vertrouwen, als je al een tijd intensief samenwerkt en deze samenwerking in een herindeling wilt omzetten. Vaak wordt in het onderhandelingsproces dit soort uitlatingen gedaan, als je je eigen positie wilt versterken óf de onderhandelingen wilt laten mislukken.
Het is een koorts waarmee men elkaar aansteekt. Grappig is dat het virus van deze koorts waarschijnlijk komt van slechts een adviesrapport: namelijk dat van de Commissie Geert Jansen “Grenzeloos Gunnen.” (2013) Koorts tast meestal de ratio en nuchterheid aan. We zien dat de haast en tegelijkertijd de kans op onzorgvuldigheid toeneemt. Er wordt gedaan of het besluit voor herindeling al vaststaat.
GroenLinks blijft hier zeer kritisch.
Laten wij kort de belangrijkste punten in onze visie nog eens verwoorden:
*In eerste lijnsfuncties dient de inwoners centraal te staan. Een eerste lijnsfunctie -zoals de huisarts en in dit geval het openbaar bestuur- dien je zo dicht mogelijk bij de inwoners met zo direct mogelijke zeggenschap in te richten. Tweede lijnsfuncties (zoals eerste hulpposten/ziekenhuizen en provincies) kun je -indien noodzakelijk- opschalen.
*De afstand tussen inwoners en bestuur wordt groter na een herindeling. De betrokkenheid van inwoners neemt af. Daardoor neemt de kwaliteit van de lokale democratie af.
*De schaalvoordelen zijn er niet of nauwelijks. De schaalvoordelen die er zijn te behalen, zijn tegelijkertijd ook op een minder ingrijpende wijze te behalen.
*Bij de herindeling worden de lasten voor de inwoners hoger en de inkomsten voor de gemeente lager. En daar zit vanzelfsprekend een direct verband tussen.
*Uit eerder onderzoek van Zuidhorn blijkt dat er niets mis is met haar bestuurskracht. Uit ander onderzoek (o.a. Prof. Michiel Herweijer) blijkt dat herindeling niet leidt tot een grotere bestuurskracht.
*Er is nog een zeer praktisch argument over de timing van de herindeling. Uit het bedrijfsleven kunnen we leren hoe onverstandig het is om twee grote operaties als fuseren en reorganiseren -bijvoorbeeld bij de decentralisaties van het sociaal domein- gelijktijdig uit te voeren.
Kortom, mijn fractie heeft een sterk andere visie op de wijze waarop we de samenleving bestuurlijk moeten inrichten. Minder hiërarchie, maar van onderop. En ging “Grenzeloos Gunnen” eigenlijk niet over een andere bestuurscultuur en verzanden we nu niet in het moeras van de structuur?
En kortom: er zijn weinig rationele en nuchtere argumenten voor herindeling, afgezet tegen eenvoudiger, minder ingrijpende en vooral goedkopere alternatieven.
Intussen is de wereld ook nog veranderd.
*Huidige tegenbewegingen zoals burgers die duurzaam hun eigen energie opwekken of snel internet regelen, de democratiseringsbeweging van studenten en docenten en Prof. Jan Rotmans laten zien dat de samenleving en de maatschappelijke organisaties moeten kantelen en inderdaad ook in dat proces zitten. Minder rendements- en gelddenken en meer kwaliteitsdenken. Minder macht van boven en van ver, maar van onderop en van dichtbij en van inwoners. De mogelijkheden van internet en nieuwe media zullen organisaties meer tot netwerkorganisaties maken; tegelijkertijd maakt deze ontwikkeling herindeling veel minder relevant.
*En binnen enkele weken is er een nieuw college van Gedeputeerde Staten. Vóór de verkiezingen voor provinciale staten gaven wij al aan dat er een dikke kans was dat daar ook een andere wind gaat waaien. Die verwachting zal zeker bewaarheid worden. Tegen de voorstanders van herindeling zouden wij willen zeggen: ga niet aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan. Ga niet met de rug naar de toekomst staan. Laten we zoeken naar eigentijdsere oplossingen.
Wat wij tegen deze recente ontwikkelingen in dit proces écht onbegrijpelijk vinden, dat de burgers zich niet rechtstreeks mogen uitspreken over een eventuele herindeling. Destijds hebben wij dit per motie voorgesteld. Geen enkele fractie steunde dat voorstel. Tot ons verdriet. Maar nu de inwoners in het Middag-Humsterland zich gelukkig wel bij referendum mogen uitspreken, is het niet uit te leggen dat anderen zich niet mogen uitspreken. Bijvoorbeeld: Niehoofsters wel, Balmahuizers niet; Heereburen wel, Kommerzijlsters niet; om maar te zwijgen van het ene en andere deel van Lammerburen. Voor ons een aansporing om de fracties voor te leggen om zich toch uit te spreken voor een referendum. Juist de voorstanders van herindeling zou er veel aan gelegen moeten liggen om het enthousiasme en het draagvlak voor de herindeling te laten bewijzen.
Helaas moet GroenLinks vaststellen dat deze herindelingskoorts ongeneeslijk lijkt. Wij blijven beschikbaar in de eerste lijn-politieke huisartsenpost om deze ziekte grondig aan te pakken met een alternatief. Of als dat niet mogelijk blijkt, in ieder geval de patiënt een draaglijk politiek en bestuurlijk leven te helpen bezorgen.
Tot slot is over de werkwijze bij dit agendapunt. In onze ogen niet onbelangrijk in deze. De brief van de Stuurgroep is aanvankelijk als ingekomen stuk bedacht. Nu is het een agendapunt dat niet openbaar is aangekondigd. Daardoor is geen enkele inwoner in de gelegenheid om er iets mee te doen. Wellicht is het tekenend voor de cultuur waarin er naar dit onderwerp gekeken wordt, maar GroenLinks vindt dit niet goed.
Fractie van GroenLinks: Klaas-Wybo van der Hoek, Alex Temmingh en Michiel Pellenbarg.
