Voorstelling van Zuidhorner Jelle Buning op Noorderzon

De dood was dichtbij op die septemberdag. Een zwemtocht vanaf het Terschellinger strand werd acteur en fysiotherapeut Jelle Buning haast fataal. Zeven jaar later maakte hij er een voorstelling van.

Het is half september 2009 als fysiotherapeut Jelle Buning een weekeinde logeert in de Volkshogeschool op Terschelling. Voor zijn werk volgt hij een cursus, over hoe je je verhoudt in systemen zoals families. Buning zoekt naar het antwoord op de vraag hoe het komt dat hij niet de kracht in zichzelf ziet, terwijl anderen vaak opmerken dat hij zo’n grote kracht bezit.

Het antwoord komt uit onverwachte hoek.

Zwemmen

Zwemmen voor het ontbijt, het lijkt een groepje van drie cursisten wel iets om te doen op zaterdag 16 september. Bij het opgaan van het strand passeert hen een jutter in zijn auto. De hoge golven in de branding schrikken hen niet af, sterker, ze verhogen het enthousiasme voor een zwemtocht.

Een haakt gauw af. De stroming staat hem tegen. Buning en de ander zwemmen verder. Hij merkt dat hij geen voet meer aan de grond krijgt. Zij wel, zegt ze. Ze heeft het koud en gaat terug. Hij zegt nog drie golven te pakken en dan ook terug te keren. Het worden er vijf, of zes.

Ver weg

Wanneer hij zich omdraait, is het strand wel heel ver weg. Buning is ooit wedstrijdzwemmer geweest, dus raakt hij niet in paniek van die observatie. De golven zouden hem bovendien optillen en gauw terugbrengen naar het strand, denkt hij.

Na een tijdje komt het strand toch niet dichterbij. Hij persisteert in het zwemmen en richt zich op een duintop. Even later blijkt inderdaad dat het niet opschiet. Op het strand ziet hij twee stipjes, zijn zwemgenoten. Moet hij nu echt om hulp vragen? Dat zit niet in zijn natuur. Laat ik verstandig zijn, bedenkt hij. Schreeuwen heeft geen zin: het geluid van de branding overstemt alles.

Hij zwaait. Geen idee of ze hem opmerken. In elk geval zwaaien ze niet terug.

Schuin zwemmen

Dan herinnert hij zich dat het verstandig is om schuin te zwemmen. Maar dat voelt niet goed. Hij bespeurt hoe de stroming aan zijn lijf trekt. Het overweldigende gevoel overvalt hem dat hij hier helemaal niet wil zijn.

Op het strand rijdt de jutter naar zijn zwemmaatjes. Het besef groeit dat hij gered moet worden. Anders redt hij het niet.

In zijn hoofd dringt het idee door van een naderende dood. Drijft hij af, waarheen dan, waar spoelt hij aan, hoe gaat het verder? Hij denkt aan zijn jonge gezin. Hij wordt boos: het is niet eerlijk. Hij was immers alleen van plan leuk te spelen in de golven. Maar eerlijkheid speelt tussen de golven geen enkele rol. Alle redenatie valt weg, alles wordt logisch: het is zwemmen of anders niets.

Jelle Buning: 'Ik wil niet dood!’

Een keer schreeuwt hij hard: ‘Ik wil niet dood!’ Niemand die het hoort en de zee maakt het niet uit.

Buning gelooft niet in God en hij wil er op dat moment ook niet aan beginnen.

Op het strand ziet hij een gele vrachtwagen met een bootje achterop komen aanrijden. Zij gaan hem redden, denkt hij. Maar het gelanceerde bootje blijft dicht bij het strand, vaart daar heen en weer. Het grote lijf van Buning zien ze niet. Vind in dat bruine, grijze en witte geweld maar eens een voetbal.

Op zo’n 50 meter rechts van hem komt de rubberboot ineens omhoog. Verticaal zo’n beetje, vanwege de branding. Hij ziet dat de redders zich heel stevig vast moeten houden om er zelf niet vanaf te slaan. Onverrichter zake keren ze terug.

Even slapen

Door de onderkoeling verandert het bewustzijn. Hij vindt het niet leuk meer. Slapen. Buning wil slapen. Heel even maar, dan gaat hij straks weer door. Hij legt zijn hoofd op zijn arm.

Een hoge golf spoelt over hem heen. De adrenaline spuit door zijn lijf. Hij zwemt toch verder.

Plotseling is dan de redding nabij. De reddingboot Frans Hogewind vaart ineens rechts van hem. Die is blijkbaar van het strand gelanceerd. Ze zien hem. Hij ziet hen ook. Hij denkt, zij gaan me redden. Mooi, dan zwem ik nog even door, denkt hij. Kijkt weg, zwemt verder.

Onderkoeld

Typisch gedrag voor een onderkoeld persoon: eenmaal aan boord blijkt dat de lichaamstemperatuur na vijf kwartier in zee te hebben gelegen flink gedaald. Ze meten 32 graden Celsius.

Ondertussen thuis in Zuidhorn gebeurt er iets opmerkelijks. Zijn jongste zoon zegt aan het ontbijt dat papa dood is, dat hij niet thuiskomt. Bunings vrouw wuift zijn opmerking weg, zegt dat hij niet dood is maar met de boot is.

Ideale drenkeling

Op de wal stoken de verpleegkundigen de ambulance flink op om Buning snel op te warmen. Het lukt. Zijn laag vet en zijn zwemvaardigheid hebben hem gered. De verpleegkundige voegt hem toe: je bent de ideale drenkeling.

Hij blijft liggen in de ambulance, de redders zijn alweer vertrokken. Na een kort bezoek aan de dokterspost kan hij weer naar de Volkshogeschool. Kwart voor tien in de ochtend, en hij is er weer.

Hij belt zijn vrouw. Een kwartier na het ophangen belt hij haar opnieuw. Het nieuws is ingedaald en ze huilen. Ze vertelt hoe hun zoontje niet van het idee af te brengen was dat zijn vader dood zou gaan. Zelfs als de buurvrouw met de telefoon aan de deur komt - Buning kan zijn gezin thuis eerst niet bereiken - zegt zijn zoon die open doet: ,,Papa is dood hè.’’

Verbonden

Het overvalt Buning hoe mensen met elkaar verbonden blijken te zijn. Zelfs alleen, in een afgesloten landschap van niets dan hoge golven, ben je meer verbonden met geliefden dan hij besefte. Inmiddels, zeven jaar later, is de herinnering bij de zoon verdwenen.

Die middag loopt Buning naar zee die nu zo kalm is. Hij maakt een buiging. Je bent iets tegengekomen dat groter is dan jezelf en je hebt je kracht gevonden, zegt zijn cursusleider. Hij vervolgt de tocht naar de reddingspost van de KNRM. Hij wil hen bedanken. Als ze me maar herkennen, denkt hij nog.

Tegen gebruik is de bemanning er nog. Ook voor hen is het een zeer bijzondere septemberdag. Die dag zijn ze nog een keer in actie gekomen. Voor deze drenkeling loopt het anders af: de 63-jarige vrouw uit Delft die met vriendinnen hun veertigjarige vriendschap vierde, stierf wel in de zee.

Heilzaam bezoek

Dat Buning een bezoek brengt, blijkt heilzaam, ook voor de redders. Ze drinken bier, eten frikadellen en grappen hoe hij de volgende keer een uurtje later moet proberen te verdrinken, zeven uur was wel erg vroeg voor een zaterdagochtend.

Buning vertrekt die zondag huiswaarts. De kinderen blijven de dag erop thuis en ze organiseren een gezinsuitje naar het Dolfinarium. Hij is de enige die huilt tijdens de dolfijnenshow.

De herinnering aan 16 september vertrouwt hij het papier toe, zo feitelijk mogelijk. Nu, nadat Buning zich de afgelopen jaren sterk op acteren heeft toegelegd, blijkt dat epistel de basis voor een solovoorstelling die Buning heeft gemaakt met regisseur en toneelschrijver Nico van der Wijk.

Buning: 'Zij kwam op dezelfde dag, uit dezelfde zee. Haar trof precies het tegenovergestelde lot.'

Via Facebook legt hij contact met de dochters van de verdronken vrouw. ,,Zij kwam op dezelfde dag, uit dezelfde zee. Haar trof precies het tegenovergestelde lot. Het lijntje blijkt zo dun te zijn.’’ Zes jaar later bezoekt hij ter voorbereiding op het stuk de redders van toen. ,,Die wisten alles nog, ook op hen had het grote impact. Bovendien bleek dat hun verhaal exact hetzelfde was als het mijne.’’

Eind juni speelde Buning de voorstelling De Ideale Drenkeling in het boothuis op Terschelling speciaal voor de KNRM’ers, voor de nabestaanden van de vrouw, voor zijn eigen familie. ,,Het was heftig, erg emotioneel. Mensen waren zeer geraakt.’’

Noorderzon

Wat volgt, zijn zes optredens op Noorderzon in augustus en verder toont Oerol zich geïnteresseerd. Vermoedelijk komen er meer voorstellingen. Voorstellingen waarin Buning elke keer het water in stapt voor een zwemtocht, en elke keer bijna verdrinkt.

Hoe is dat om te doen? ,,Ik ben geen masochist, maar ik vind het prettig om er alleen te staan en de verbinding te zoeken met het publiek. De ervaring van toen maakt mij niet een ander mens, maar verdiept en versterkt dat wat er al was. De voorstelling is een ode aan het leven. Om hiervoor die ervaring telkens op te zoeken en die prijs te betalen, is een kleine moeite.’’

Leeuwarder Courant Marscha van der Vlies